Генерал

«Самае горшае ў кожнай справе, – зноў разважаў сам з сабою генерал, – калі няма да чаго імкнуцца, калі няма куды ляцець, няма размаху...»

Ён быў ужо старэнькі.
Галіў, на англійскі манер, бараду і вусы, і таму не можна было з пэўнасцю сказаць, колькі яму гадоў. А пад вачмі – жоўтыя зморшчаныя мяшочкі, на макушцы – рэдзенькія валасы, сівенькія, мяккія, набок зачасаныя.
Рукі ў яго то прыкметна іншы раз, то непрыкметна дрыжэлі.
У стройненькім мундзірчыку на англійскі фасон і ў штанах галіфэ, з белым каўнерчыкам на шыі і ў манкетах у кратачкі на тонкіх худых руках, ён выглядаў дробненькаю, старэнькаю, але фарсістаю чысцёшкаю.
На грудзях жа ў яго была высокая баявая ўзнагарода: Георгіеўскі крыж.
Ён сядзеў у кабінеце, зробленым з гасцінага пакоя ў аграмадным старасвецкім панскім доме, дыміў цыгараю і часам сёрбаў маленькаю сярэбранаю лыжачкаю чорную сцюдзёную каву.
Яго працоўны дзень пачаўся даўно, але было яшчэ рана: першая гадзіна. Дывізія стаяла ўжо колькі месяцаў, без асаблівых прыгод, на адным месцы, і было нудна.
Ён прыдумваў і не ведаў – чым заняцца...
За вокнамі ківалася мокрае галлё, то больш, то менш прапускаючы да шыб мокрага надвор’я.
Часам глухі гул, як далёкі гром, далятаў сюды, лыжачка звінела аб брыж у шкпянцы, і мімаволі, падсвядома і незлавіма з’яўляліся і знікалі нейкія трывожныя ўспаміны і адчуванні.
Часам дзверы нячутна адчыняліся і ўваходзіў высокі і прызвычаена-зграбны, але безнадзейна тошчы ад выпітых салодкасцей жыцця ад’ютант з паперамі. Ён бразгаў банькамі, стукаючы бот аб бот, баўтаў аксельбантамі і штосьці пытаўся ў яго правасхадзіцельства, ціханька б’ючы пальцам з даўгім кіпцем па сваёй важнай паперыне... Ізноў бразгаў, крута і вёртка паварочваўся і таксама ціхенька выходзіў.
I тады, пакуль адчыняліся і зачыняліся дзверы, далятаў сюды шум ад людской гаворкі, шчоўкання друкавальных машынак і стукання падкаваных салдацкіх ботаў па старасвецкім дубовым паркеце.
Адкінуўшыся на падушку ў крэсле і выцягнуўшы дробненькія ногі, генерал пускаў сіні дымок і думаў...
Перад ім ляжалі апошнія загады вышэйшага камандавання, тэлеграмы, газеты і лісты. I ўсё было так